Coğrafi işaret, temel olarak benzerlerinden farklılaşmış ve bu farkı kaynaklandığı yöreye borçlu olan bir yöresel ürün adını ifade eder. Bu anlamda coğrafi işaret, belirgin bir niteliği, ünü veya diğer özellikleri bakımından kökenin bulunduğu yöre, alan, bölge veya ülke ile özdeşleşmiş bir ürünü gösteren işarettir. Coğrafi işaretler menşe adı ve mahreç işareti olarak ikiye ayrılır.

a) Menşe Adı

Coğrafi sınırları belirlenmiş bir yöre, bölge veya istisnai durumlarda ülkeden kaynaklanan, tüm veya esas özelliklerini bu coğrafi alana özgü doğal ve beşerî unsurlardan alan, üretimi, işlenmesi ve diğer işlemlerin tümü bu coğrafi alanın sınırları içinde gerçekleşen ürünleri tanımlayan adlar menşe adıdır. Menşe adları sadece ait oldukları coğrafi bölgede üretilirler. Çünkü ürün, niteliklerini ancak ait olduğu yöre içinde üretildiği takdirde kazanabilir.

b) Mahreç İşareti

Coğrafi sınırları belirlenmiş bir yöre, bölge veya ülkeden kaynaklanan, belirgin bir niteliği, ünü veya diğer özellikleri bakımından bu coğrafi alan ile özdeşleşen, üretimi, işlenmesi ve diğer işlemlerinden en az biri belirlenmiş coğrafi alanın sınırları içinde yapılan ürünleri tanımlayan adlar mahreç işaretidir. Mahreç işaretlerinin, ürünün özelliklerinden en az biri o yöreye ait olmakla birlikte, yöre dışında da üretilebilmesi söz konusudur.

Menşe adı veya mahreç işareti kapsamına girmeyen ve ilgili piyasada bir ürünü tarif etmek için geleneksel olarak en az otuz yıl süreyle kullanıldığı kanıtlanan adlar, aşağıdaki şartlardan en az birini sağlaması halinde geleneksel ürün adı olarak tanımlanır:

• Geleneksel üretim veya işleme yöntemi yahut geleneksel bileşimden kaynaklanması.

• Geleneksel hammadde veya malzemeden üretilmiş olması.

Tüketiciler söz konusu yöre adıyla satılan ürünleri o yöre adına duydukları güven nedeniyle, diğer yerlerde üretilen eşdeğer ürünlere tercih edebilirler. Bu nedenle bir ürün için belirli bir kalite ve aitlik işareti haline gelmiş yer adlarının coğrafi işaret veya geleneksel ürün adı olarak koruma altına alınmasında o yöre halkının menfaatlerinin korunması açısından büyük fayda vardır.

Coğrafi işaretler ve geleneksel ürün adları, ayrıca, ürüne pazarlama gücü katar ve ürünün gerçek üreticilerini koruyan kolektif bir hak olduğundan kırsal kalkınmaya aracılık eder ve ülke ekonomisine katkı sağlar. Ayrıca bu koruma ile sahte üretimlerin engellenmesi mümkün olduğundan, ürünün gerçek üreticisinin yaşayabileceği olası kazanç kayıpları da önlenmiş olur.

Tescilli coğrafi işaretin ve geleneksel ürün adının, şartları sağlayan herkes tarafından üretimi ve pazarlaması yapılabilse de, tescil için başvuru hakkına herkes sahip değildir. Aşağıda sayılan gerçek veya tüzel kişiler coğrafi işaret ve geleneksel ürün adı tescil başvurusunda bulunabilirler:

a) Üretici grupları.

b) Ürün veya ürünün kaynaklandığı coğrafi alanla ilgili kamu kurum ve kuruluşları ile kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları.

c) Ürünle ilgili olarak kamu yararına çalışan veya üyelerinin ekonomik çıkarlarını korumaya yetkili dernekler, vakıflar ve kooperatifler.

d) Ürünün tek bir üreticisi varsa, bu durumu ispat etmesi şartıyla ilgili üretici.

Başvuru formunda bahsi geçen ürün grupları aşağıda sıralanmaktadır. Ürün grupları gerek başvurunun gerek ise incelemenin daha kolay yapılmasını sağlamaktadır.

• Peynirler

• Peynirler ve tereyağı dışında kalan süt ürünleri.

• Tereyağı dâhil katı ve sıvı yağlar.

• Dondurmalar ve yenilebilir buzlar.

• Alkolsüz içecekler.

• Çikolata, şekerleme ve türevi ürünler.

• Fırıncılık ve pastacılık mamulleri, hamur işleri, tatlılar.

• Yiyecekler için çeşni/lezzet vericiler, soslar ve tuz.

• İşlenmiş ve işlenmemiş et ürünleri.

• Bal.

• İşlenmiş ve işlenmemiş meyve ve sebzeler ile mantarlar.

• Yemekler ve çorbalar.

• Biralar ve diğer alkollü içkiler.

• Tütün

• Halılar ve kilimler.

• Dokumalar.

• Halılar, kilimler ve dokumalar dışında kalan el sanatı ürünleri.

• Diğer ürünler (Yukarıdaki gruplara dâhil edilemeyen ürünler uygunluk bakımından özellikle incelenecektir.)

Coğrafi işaret ve geleneksel ürün adı tescili kapsamında tescil edilemeyecek bazı adlar ve işaretler bulunmaktadır. Bu kapsamda aşağıda sayılanlar coğrafi işaret olarak tescil edilemez:

• Menşe adı veya mahreç işareti tanımlarına uymayan adlar.

• Ürünlerin öz adı olmuş adlar.

• Ürünün gerçek kaynağı konusunda halkı yanıltabilecek olan bitki tür ve çeşitleri, hayvan ırkları veya benzeri adlar.

• Kamu düzenine veya genel ahlaka aykırı adlar.

• Yabancı ülke kaynaklı başvurularda kanunda belirtilen şartları taşıyan kişiler tarafından başvurusu yapılmış olmasına rağmen kendi ülkesinde korunmayan, koruması sona eren veya kullanılmayan adlar.

• Tescilli veya başvurusu yapılmış bir coğrafi işaret ile tamamen veya kısmen eş sesli olan ve tüketiciyi yanıltabilecek adlar.

Aşağıda sayılanlar ise geleneksel ürün adı olarak tescil edilmez:

• Geleneksel ürün adı olma şartlarından en az birini yerini getirmeyen adlar.

• Ürünün genel özelliğini ifade eden adlar.

• Ürünün niteliği konusunda halkı yanıltabilecek adlar.

• Kamu düzeni veya genel ahlaka aykırı adlar.

• Yabancı ülke kaynaklı başvurularda kanunda belirtilen şartları taşıyan kişiler tarafından başvurusu yapılmış olmasına rağmen kendi ülkesinde korunmayan, koruması sona eren veya kullanılmayan adlar.

• Sürdürülebilir ve izlenebilir ürün kalitesi sağlar.

• Ürüne katma bir değer vererek üreticisinin gelirinin artmasını sağlar.

• Bölgesel kalkınma aracıdır.

• Biyoçeşitliliğin korunmasını sağlar.

• Tüketicinin ürün tercihini kolaylaştırır.

• Tüketiciyi korur.

• Bölgenin tanıtımını sağlayarak turizme katkıda bulunur.

• Tür adı haline gelmeyi (jenerikleşme) engeller.

• Bir ülkenin tarihi ve kültürel değerlerini korur

• Bir ülkenin ihracat gelirlerinde önemli bir yere sahip olabilir.

Coğrafi işaretin tescil edilmesi belirli bir süre adına gerçekleşmez. Koruma süresi bulunmadığından marka korumasına benzer şekilde coğrafi işaretin koruma süresinin yenilenmesi gibi bir özelliği bulunmamaktadır.